ولادت

امام محمد باقر (ع) در روز سوم ماه صفر سال 57 هجری یا به روایتی دیگر سال 56 هجری، در مدینه به دنیا آمد. در رابطه با روز و ماه ولادت آن حضرت، علاوه بر روز سوم صفر سال 57 هجری، نقل های مختلفی یاد شده است، در برخی منابع، تاریخ، پنجم صفر 57 هجرى، گفته شده است و در برخی از منابع دیگر به روزهای جمعه، دوشنبه و یا سه شنبه اول رجب 57 هجری اشاره شده است.

 چرا لقب آن حضرت را باقر گذاشتند؟

آن حضرت را بدین لقب می خواندند زیرا علوم را می شکافت و باز می‌کرد. در کتاب قاموس گفته شده: محمد بن علی بن حسین را باقر می‌خواندند چون در علم تبحر داشت.» و هم‌چنین در لسان العرب نیز ذکر شده است: آن حضرت را باقر می خواندند چرا که علم را می شکافت و به اصل آن پی می برد و فروع علم را از آن استنباط می کرد و دامنه علوم را می شکافت و وسعت می داد.» ابن حجر در صواعق می نویسد: او را باقر می خواندند و این کلمه از بقر الارض » اخذ شده است، یعنی آنکه زمین را می شکافد و مکنونات آن را آشکار می کند. زیرا او نیز گنجینه های نهانی معارف و حقایق احکام و حکمتها و لطایف را که جز از دید کوته نظران و ناپاکان پنهان نبود، آشکار می کرد.»

نسب، کنیه و القاب‌

امام باقر(ع) فرزند امام سجاد(ع) و نوه امام حسین (ع) است. مادر وی ام عبدالله، دختر امام حسن مجتبی(ع)، است. چون نسب امام باقر (ع) هم به امام حسن (ع) و هم به امام حسین (ع) می‌رسد، به او لقب هاشمیٌ بین هاشمیین، علویٌ بین علویین و فاطمیٌ بین فاطمیین دادند.

او ملقب به شاکر» و هادی» بود؛ اما مشهورترین لقب او باقر» است. در کتاب یعقوبی درباره این لقب آمده: بدان سبب باقر نامیده شد که علم را شکافت». کنیه معروف این امام ابوجعفر» است و در منابع روایی بیشتر با عنوان ابوجعفر اول از وی یاد می‌شود.

فرزندان و همسران امام باقر (ع)

بر اساس منابع تاریخی امام باقر چهار همسر و هفت فرزند داشت که پنج فرزند او پسر و دو نفر آنان دختر بوده‌اند.

جعفربن ‌محمد صادق (ع) مشهورترین و با فضیلت‌ترین فرزند امام باقر (ع) است كه از ام فروة زاده شد و پس از امام باقر (ع) به امامت رسید.

عبد الله بن محمد یگانه برادر امام صادق (ع) بشمار می ‏آید كه هم از طرف پدر و هم از طرف مادر با آن حضرت متحد است. مورخان وى را صاحب فضل و صلاح دانسته‏اند و متذكر شده‏ اند كه فردى از بنى امیه به او سم خورانید و او را به شهادت رساند.

امام باقر (عليه السّلام) داراى هفت فرزند بود كه عبارتند از:

1-ابو عبد اللّه جعفر بن محمّد (امام صادق (عليه السّلام)) .

2-عبد اللّه (مادر اين دو امّ فروه» دختر قاسم بن محمّد بن ابى بكر است) .

3-ابراهيم.

4-عبيد اللّه (اين دو در زمان كودكى از دنيا رفتند، مادرشان امّ حكيم» دختر اسيد بن مغيره، ثقفى است). 

5 و 6- على و زينب كه مادرشان، امّ ولد بود.

7-ام سلمه، كه مادرش، امّ ولد بود.

ضمنا بايد توجّه داشت كه عبد اللّه برادر امام صادق (عليه السّلام) به فضايل و نيكى شهرت داشت.

اصحاب و شاگردان امام باقر (ع)

شرایط زمانی امام باقر (ع) به گونه ای بود که حاکمان درگیر بحران های ی درونی بودند و مجالی پیدا نکردند که مانند حاکمان گذشته بر ایشان فشار بیاوردند. شیخ طوسی(ره) در کتاب رجال خود، اصحاب و شاگردان امام محمد باقر علیه السلام را ۴۶۲ مرد و دو زن دانسته که در میان آنان برخی از نظر اعتبار و وثاقت مورد اتّفاق اهل سنّت و امامیّه اند و برخی از فقیه ترین فقیهان صدر اسلام محسوب می شوند.

سه نفر از شاگردان برجسته امام صادق (ع):

1- ابان بن تغلب»: ابان از شخصيتهاى علمى عصر خود بود و در تفسير،حديث،فقه، قرائت و لغت تسلط بسيارى داشت.والايى دانش آنان چنان بود كه امام باقر (ع) به او فرمود در مسجد مدينه بنشين و براى مردم فتوى بده زيرا دوست دارم مردم چون تويى را در ميان شيعيان ما ببينند.

2- زراره»: زراره از قرائت و فقه و كلام و شعر و ادب عرب بهره اى گسترده داشت و نشانه هاى فضيلت و ديندارى در او آشكار بود.

3- محمد بن مسلم »: فقيه اهل بيت و از ياران راستين امام باقر و امام صادق عليهما السلام بود،او اهل کوفه بود و براى بهره گرفتن از دانش بيكران امام باقر (ع) به مدينه آمد و چهار سال در مدينه ماند.

ابان بن عثمان گويد: امام صادق (ع) به من فرمود: رسول خدا (ص) روزى به جابربن عبدالله انصارى فرمود: تو آنقدر زنده مى ‏مانى تا فرزند من محمد بن على بن الحسين بن على بن ابى طالب را كه در تورات ملقب به باقر است زيارت كنى و چون او را ديدى سلام مرا به او برسان.

سالها گذشت، روزى جابر به خانه على بن الحسين (امام سجاد) داخل شد، محمد بن على (امام باقر) را كه جوانى بود در آنجا ديد، گفت: جوان پيش بيا، او پيش آمد ،گفت: راه برو، او راه رفت، جابر گفت: عجبا به خداى كعبه قسم شمايل اين جوان شمايل رسول خداست، آنگاه به على بن الحسين (ع) گفت: 

اين جوان كيست؟؟ فرمود: اين پسر من و ولى امر بعد از من، محمد باقر است. جابر با شنيدن اين سخن برخاست و بر پاى آن حضرت افتاد و مى ‏بوسيد و مى‏ گفت: جانم به فدايت يابن رسول الله! سلام پدرت را قبول كن، رسول الله بر تو سلام مى ‏فرستد. چشمان ابى جعفر (ع) پر از اشك شد، بعد فرمود: يا جابر! على‏ أَبى رسول اللّه السّلام مادامتِ السموات و الارض» و سلام بر تو يا جابر! در مقابل ابلاغ سلام آن حضرت .

شهادت امام باقر (ع)

حضرت امام محمد باقر ( ع ) 19 سال و ده ماه پس از شهادت پدر بزرگوارش حضرت امام زين العابدين ( ع ) زندگى كرد و در تمام اين مدت به انجام دادن وظايف خطير امامت , نشر و تبليغ فرهنگ اسلامى , تعليم شاگردان , رهبرى اصحاب و مردم , اجرا كردن سنتهاى جد بزرگوارش در ميان خلق , متوجه كردن دستگاه غاصب حكومت به خط صحيح رهبرى و راه نمودن به مردم در جهت شناخت رهبر واقعى و امام معصوم , كه تنها خليفه راستين خدا و رسول ( ص ) در زمين است , پرداخت و لحظهاى از اين وظيفه غفلت نفرمود .

ایشان سرانجام در هفتم ذيحجه سال 114 هجرى در سن 57 سالگى در مدينه به وسيله هشام مسموم شد و به شهادت رسید و در کنار مرقد پدر بزرگوار خود در قبرستان بقیع به خاک سپرده شدند.

امام باقر(ع) وصیت کرده بود در لباسی که در آن نماز می‌خوانده دفن شود و هم‌چنین بنا به وصیت ایشان، ده سال در منا برای وی از مال خود امام، مراسم عزاداری بر پا کردند.